Test edilen malzemelerdeki kusurların yani süreksizliklerin tespiti için yüksek frekanslı ses dalgalarının kullanıldığı ultrasonik test bir tahribatsız muayene yöntemidir. Bilindiği üzere tahribatsız muayene metotları kalite güvence stratejilerinin gelişmesiyle önemini artıran yöntemlerdir. Ultrasonik test ise katı malzemelerin ses dalgaları için ideal bir iletken olması nedeniyle popüler bir metottur. Benzer ihtiyaçlar için kullanılan radyoaktif teste kıyasla avantajlı olması nedeniyle ideal bir yöntemdir. Kimi zamanlarda birbirini tamamlamak üzere de kullanılabilir.
Test esnasında kullanımı söz konusu olan yüksek frekans test edilecek malzemenin mikroyapı özelliklerine göre değişiklik gösterir. Ses dalgalarını prob ismi verilen bir parçadaki kristal üretmektedir. Kristal “piezoelektrik” özelliktedir. Enine ve boyuna olmak üzere iki şekilde dalga türü kullanılarak test yapılmaktadır. Bu iki dalga türüne sırasıyla basınç ve kesme dalgalar adı da verilmektedir. Öte yandan ses dalgalarının malzemeye nüfuzunu sağlamak üzere bir temas sıvısı kullanımı söz konusudur. Genel itibariyle su, gres, yağ gibi sıvılar kullanılmaktadır. Bu şekilde ultrasonik muayene hakkında genel bilgi vermiş oluyoruz.
Test yapılacak malzemeye yüksek frekanslı ses dalgaları gönderilerek ultrasonik muayene süreci başlar. İnsan kulağının duyabileceği bir seviyeden, çok yüksek frekanslara kadar çeşitli ultrasonik (ses ötesi) dalgalar kullanılır. Ses yolu üzerinde bir engele çarpan dalgalar, yansıma yapar. Yansıyan bu sinyal alıcı prob’a farklı çarpma açılarıyla ulaşır ve ultrasonik muayene cihazı ekranında yankı olarak belirir. Söz konusu yankının konumu burada önem taşır; zira buna göre yansıtıcının koordinatları hesaplanır. Yansıtıcı türü hakkında bir fikir edinmek için yankı sinyalinin şekline bakmak yeterli olur.
Öte yandan ultrasonik muayene kullanım alanları metalik olsun veya olmasın pek çok malzemedir, denebilir. Bu malzemelerdeki çatlak gibi yüzeysel hatalar ile hacimsel hatalar kolaylıkla tespit edilebilir. Örneğin petrol boruları ve doğalgaz hatlarının laminasyon ve kaynak dikişi hataları için uygundur. İç yapı hataları, gözle görülmesi çok zor veya imkansız kusurları belirlemede idealdir. Teknik tesisat “işletme lisansları” ile koruyucu bakımlarıyla ilgili işlemlerde de kullanılır. Özetlemek gerekirse bu test ile numune malzemesindeki süreksizlikler, boşluklar, ince tabaka toplanmaları, gözenekli kısımlar, büzülmeler ve çatlaklar ultrasonik test raporu hazırlanmak suretiyle kayıt altına alınır.
Yansıtıcıların algılanması ile ultrasonik test aşamaları başlar. Ardından yansıtıcıların mevkii yani konumu belirlenir. Değerlendirme süreci sonrası yansıtıcının teşhisi yapılır. Ultrasonik operatörleri tarafından yansıtıcıların karşılığı “süreksizlik” ifadesidir. Endüstri dünyasında ise buna “hata” adı verilir. Test ile bu süreksizliğin tespiti mevzubahistir. Hata olup olmadığı test öncesinde belli olmadığından, süreksizlik terimi daha isabetli olmaktadır.
Test esnasında ultrasonik darbe pizoelektrik element tarafından gönderilmektedir. Pizoelektrik element hassas elektrik darbeleriyle bile uyarılabilmektedir. Prob’un test numunesine teması, bir macun veya sıvı kullanılmak suretiyle sağlanır. Her prob kesin bir yöne sahip olup numune malzemesinin kesin bir bölümünü kapsamaktadır. Bu alana ses demeti (huzme) adı verilir ve uygulanan ses dalgalarının içinde yayılmasının söz konusu olduğu malzemeye göre değişiklik gösterir. Ayrıca kullanılan prob’a da bağlı olarak da ses demeti değişebilir.
Tahribatsız Resmi ultrasonik test standartları göz önüne alınarak yapılan muayene her yönüyle yarar sağlamaktadır. Örnek verilecek olursa;
Bununla birlikte ultrasonik testte bilinmesi gereken bazı hususlar vardır. Örneğin ultrasonik test yöntemi çok pürüzlü yüzeyler için ideal bir yöntem olmayabilir. Öte yandan testin başarısı için yüzey hazırlığı denilen bir ön çalışma gerekir. Uygulamayı yapan operatörün tecrübeli olması gerekir. Ses hızı ve zayıflatması bölgesel değişimler gösterebildiğinden test sırasındaki verilerin doğru değerlendirmesi zor olabilir. Kalibrasyon ve referans standart bloklarına da ihtiyaç duyulur. Sıcak muayene yapılması söz konusu ise özel tasarım prob kullanımı zorunludur.